در این مقاله به بررسی روش‌های برای رفع وسواس فکری خواهیم پرداخت.
وسواس فکری یا (OCD (Obsessive Compulsive Disorder یک شرایط خاص در حالت روحی برخی از افراد است که به دلایل مختلف از جمله روش تربیتی شان در دوران کودکی و یا زندگی کردن با کسانی که دچار چنین شرایط خاصی بوده اند، دچار چنین اختلالی شده اند. البته این حالت خاص قابل درمان و قابل بهبود است. بهبود این حالت بستگی به میزان تاثیر آن روی زندگی شما و میزان شدت آن دارد.
علائم وسواس فکری
اختلالات فکری و روانی معمولا علائم یا نشانه های فیزیکی و قابل دیدن ندارند. مثلا همان طور که علائم بیماری مثل سرماخوردگی آب ریزش بینی یا تب است. ولی بیماری ها یا ناراحتی های روحی نشانه های ساده و عینی ندارند و گاهی تشخیص علائم آنها خیلی سخت می شود. تشخیص اینکه آیا شما هم دچار وسواس فکری هستید و یا تا چه درجه و با چه شدتی دچار این اختلال هستید هم خیلی ساده نیست و حداقل نیاز به زمان و بررسی دارد. ما در اینجا چند مرحله را برای تشخیص علائم وسواس فکری برایتان بیان می کنیم:
- آزمایش جسمی: این آزمایش ممکن است برای تشخیص سایر مشکلاتی باشد که ممکن است باعث به وجود آمدن چنین علائمی در شما شوند.
- آزمایش های آزمایشگاهی: این آزمایش ها شامل مثلا آزمایش کامل خون (CBC)، تست عملکرد تیروئید و غربالگری برای مصرف الکل و مواد مخدر است.
- ارزیابی روانشناسی: این تست شامل بررسی افکار، احساسات، علائم و الگوهای رفتاری است. روانشناس می تواند با اجازه گرفتن از شما با خانواده و دوستان تان درباره شما صحبت کند.
- معیارهای تشخیصی وسواس فکری: پزشک شما ممکن است از معیاری برای تشخیص و دفترچه آماری اختلالات فکری که توسط موسسه روانپزشکی آمریکا منتشر شده است، استفاده کند.
مشکلات تشخیص
گاهی اوقات تشخیص وسواس فکری سخت است چون علائم و نشانه ها می توانند مشابه علائم اختلال شخصیت وسواس-اجباری، اختلالات اضطرابی، افسردگی، شیزوفرنی یا سایر اختلالات سلامت ذهنی باشند. از طرفی ممکن است همزمان هم وسواس فکری داشته باشید و هم از اختلال فکری دیگری رنج ببرید. برای اینکه به درستی بتوانید اختلال وسواس تان را تشخیص دهید حتما با پزشک تان مشورت کنید.
درمان وسواس فکریی
دو شیوه درمانی که برای وسواس فکری وجود دارد عبارتند از:
- درمان با مشاوره و روانشناسی (روان درمانی): این شیوه معمول درمان به شما کمک می کند که با ترس های تان و افکار آزاردهنده ای که شما را مدام مجبور به کارهای اضافی و یا آسیب زننده می کنند، روبرو شوید.
- درمان با دارو: این نوع درمان توسط روانپزشک و با تجویز داروهای ضد افسردگی صورت می گیرد که می توانند وارد کردن مواد شیمیایی مفید وارد مغزتان، تعادل را در مواد شیمیایی موجود در مغزتان برقرار کنند.
البته این دو نوع درمان در مدت طولانی برای کسانی که دچار وسواس شدید فکری هستند توصیه می شود و برای سایر افراد که میزان شدت وسواس فکری شان کمتر است، با چند تمرین مداوم و تکرار ترفندها و تکنیک هایی می توانید در طی مدتی کوتاه این نوع وسواس خود را برطرف کنند.
البته تمام درمان ها و راه های بهبود اختلالات فکری و روحی زمان بر هستند. این درمان ها هم با وجود اینکه بسیار موثر و مفید هستند، ولی ممکن است ماه ها طول بکشد تا تاثیر آنها را روی زندگی تان مشاهده کنید.
روان درمانی
درمان وسواس فکری به کمک روانشناس معمولا نوعی درمان است که با نام درمان رفتار شناختی (CBT) معروف است و بوسیله در معرض قرار گرفتن و جلوگیری از واکنش (ERP) انجام می شود.
این روش شامل موارد زیر است:
- کار کردن با روانشناس برای تجزیه کردن و تقسیم کردن مشکلات تان در بخش های جداگانه مثل افکار، احساسات فیزیکی و رفتارها
- تشویق کردن شما برای روبرو شدن با ترس های تان و اینکه به افکار آزار دهنده اجازه بروز و خودنمایی دهید بدون اینکه آنها را با رفتارهای بی اختیار و اجباری خنثی کنید. در این شیوه درمانی شما ابتدا با شرایطی که حداقل اضطراب را به شما تحمیل می کند شروع می کنید و سپس وارد حیطه افکار مشکل تر و آزار دهنده تر می روید.
درمان این اختلال ممکن است ابتدا دشوار و ترسناک به نظر برسد ولی خیلی از افرادی که دچار وسواس فکری بودند و از این نوع روان درمانی استفاده کرده اند، پس از مدتی فهمیدند که وقتی با وسواس هایشان روبرو شدند، اضطراب های همیشگی شان آنها را رها کرد و کم کم از بین رفت.
افرادی که دچار وسواس های فکری ضعیف تری هستند، حداقل نیاز به ۱۰ ساعت درمان روانشناختی دارند و در کنار آن باید تمریناتی را در خانه و بین جلسات مشاوره انجام دهند. دوره های درمانی طولانی تر بیشتر برای افراد با وسواس های فکری حادتر پیشنهاد می شود.
دارو درمانی
اگر وسواس فکری شما آنقدر شدید باشد که از روان درمانی و مشاوره نتیجه ای نگیرید، باید به سراغ روانپزشک بروید. اصلی ترین داروهایی که برای وسواس فکری توسط روانپزشک ها تجویز می شوند مهارکننده های انتخاب مجدد سروتنین (SSRI) هستند. این دارو ها می توانند با افزایش سطح مواد شیمایی ای به نام سروتنین در مغز، نشانه ها و علائم وسواس فکری شدید را بهبود ببخشند.
طول درمان برای افراد مبتلا به وسواس های شدید فکری حداقل ۱۲ هفته است و بیشتر افراد نیاز به طول درمان حداقل یک ساله دارند. اما شما به محض اینکه کوچک ترین تاثیر و بهبودی در علائم و نشانه های خود پیدا کردید، می توانید این درمان را متوقف کنید. برخی افراد حتی ممکن است نیاز داشته باشند که برای چندین سال از این داروها استفاده کنند. علائم و نشانه های وسواس شما ممکن است تا دو سال طول بکشد که کاملا رفع شود.
اما هیچ گاه نباید بدون مشورت با روانپزشک معالج تان داروهای تان را قطع کنید. چون ممکن است عواقبی به دنبال داشته باشد. چرا که درمان شما باید با شرایطی خاص و کم کم متوقف شد و اگر به یکباره و سرخود این کار را انجام دهید ممکن است علائم اختلال تان به شکلی شدیدتر برگردد.
عواقب درمان دارویی
درمان دارویی ممکن است با خود عواقبی را به دنبال داشته باشد که برخی از آنها را در اینجا بیان می کنیم:
- احساس اضطراب، لرز یا تنش
- احساس بیماری و کسالت
- اسهال یا یبوست
- سرگیجه
- مشکلات خواب (بیخوابی)
- سر درد
- میل جنسی پایین
درصد خیلی پایینی وجود دارد که استفاده از درمان های دارویی باعث شود که به خودکشی یا خودآزاری فکر کنید. بیشتر این عواقب و عوارض ممکن است در ابتدای مصرف دارو به سراغ تان بیایند و بعد از گذشت مدت زمانی که بدن تان به آنها عادت کرد، رفع می شوند.
حتی اگر از روش های درمانی با دارو هم نتیجه نگرفتید، باید به مراکز تخصصی درمانی بروید و تحت نظارت گروهی از متخصصین روانپزشک مداوا شوید.
روش های دیگر درمان
شما در کنار درمان های اصلی وسواس فکری می توانید از درمان های مکمل هم استفاده کنید. شرکت در گروه های خاص و با افرادی شبیه به خودتان می تواند اثر بسیار مثبتی روی روند درمانی تان داشته باشد. از جمله مزیت های چنین گروه هایی عبارتند از:
- دریافت پیشنهادهای اطمینان بخش و مشاوره های انگیزشی
- کاهش احساس انزوا و گوشه گیری از جامعه
- پیدا کردن شانسی برای حضور در جامعه و ارتباط با دیگران
- فراهم کردن اطلاعات و پیشنهاداتی برای اعضای خانواده و دوستان
راهنمایی برای زندگی با وسواس فکری
وسواس فکری حتی نیاز به پیشامد اتفاق خاصی برای نشان دادن خود ندارد و حتی در بهترین شرایط وقتی که همه چیز خوب پیش می رود، ممکن است روز شما خراب کند. افکار وسواسی و رفتارهای جبری و مجبور کننده و اضطرابی که به همراه آنهاست می تواند زمان و انرژی زیادی از شما بگیرد.
اگر چه روان درمانی و دارو درمانی دو شیوه اصلی برای درمان این شرایط همیشگی هستند ولی در کنار آن، مراقبت از خود یک سلاح راز آلود با فواید بسیار زیاد است.
روش هایی برای مراقبت از خود
تنها چیزی که از خوردن غذاهای سالم مهم تر است، خوردن مداوم آنهاست. وقتی شما گرسنه هستید، قند خون شما افت می کند. این ممکن است باعث خسته شدن یا روحیه بد شما شود. سعی کنید هر روزتان را با صبحانه آغاز کنید و بیشتر وعده های کوچک و به دفعات زیاد استفاده کنید تا اینکه وعده هایی غذایی بزرگ و در دفعات کم مانند ناهار یا شام مصرف کنید.
غذاهایی که توصیه می شود:
- آجیل و حبوبات در کنار وعده های غذایی سالم و مغذی
- پروتئین مثل تخم مرغ، لوبیا و گوشت که انرژی شما را بالا می برد و شما را در حالت تعادل نگه می دارد
- کربوهیدرات های ترکیبی مانند میوه ها، سبزیجات و تمام غلات ها که سطح قند خون تان را یکنواخت نگه می دارد.
- سعی کنید از مصرف زیاد کافئین موجود در چای و قهوه، نمک و نوشیدنی های انرژی زا خودداری کنید چون ممکن است میزان اضطراب شما را بالا ببرد.
رعایت دستورات پزشک
- اگر بخواهید با مصرف الکل و مواد مخدر از وسواس فکری فرار کنید، قطعا دچار مشکل خواهید شد. نوشیدن الکل ممکن است ظاهرا اینطور به نظر بیاید که اضطراب شما را کم می کند ولی این تصور اشتباهی است چون قبل از اینکه اثر آن از بین برود و کاملا بدن شما را ترک کند، باعث تولید اضطراب و استرس بیشتر می شود. همین طور مصرف نیکوتین موجود در سیگار.
خوابیدن
- اضطراب ممکن است باعث اختلال در خواب شود. خواب برای سلامتی اهمیت بسیار زیادی دارد. بجای اینکه دراز بکشید و رویابافی کنید و غرق افکارتان شوید، سعی کنید چرت بزنید تا بدن تان سرحال تر شود. یا می توانید به مدت ۱۰ دقیقه موسیقی ملایم گوش بدهید یا حمام آب گرم بگیرید. صدا و نور و دما را طوری تنظیم کنید که خوابتان ببرد.
فعالیت بدنی
- وقتی شما احساس اضطراب می کنید، بدن شما هورمونی به نام کورتیزول ترشح می کند. میزان کم این هورمون برای بدن مفید است ولی مقدار زیاد آن برای بدن مضر و خطرناک است. ورزش مرتب می تواند به شما کمک کند تا سطح کورتیزول بدن تان را در حد متعادلی نگه دارید.
مصرف مرتب داروها
- شاید فکر کنید که این چیز عادی است ولی حتما باید سعی کنید دوز مناسب و در زمان درست مصرف کنید. اگر داروهای تان را فراموش کنید، یا تصمیم بگیرید که میزان مصرف را کم کنید، ممکن است علائم تان برگردند. برای هر تغییری با پزشک تان مشورت کنید.
کمک خواستن
- همه چیز را در خودتان نریزید و به خودتان واگذار نکنید. گاهی سعی کنید از سایر چیزهای اطراف تان یا افراد دیگر کمک بگیرید. کمک به شما بسیار نزدیک است کافیست سراغ تلفن یا کامپیوترتان بروید. بعضی اوقات ساده ترین کمک به خودتان این است که افکارتان را بلند بگویید تا میزان اضطراب تان کاهش پیدا کند. می توانید علاوه بر دکترتان، یک مشاور یا گروه های متشکل از افرادی وسواسی هم می توانند به شما کمک کنند.
