بیوگرافی رودکی
در زندگی نامه رودکی سمرقندی اینگونه آمده است که: ابوعبدالله جعفر بن محمد رودکی ، در یکی از روستاهای کوهستانی ناحیه ی رودک سمرقند، به نام ” بنج ” زاده شد. او دوران کودکی خود را در خانواده ای اهل فضل گذراند و از اولین روزهایی که قادر به فراگیری بود به مکتب رفت. هوش و نبوغ او، زبانزد اطرافیان بود و به خصوص در کودکی از حافظه ای قوی و ذوقی سرشار بهره داشت، به گونه ای که ۸ ساله بود که حافظ قرآن شد. رودکی موهبت آواز خوش را همراه با دیگر خصیصه ها در خود داشت و چون که طبع شعر و شاعری او نیز عیان شد، او را نوجوانی ممتاز از سایر همسالان خود نمود. آواز خوش، او را در دوران نوجوانی با خنیاگران و رامشگرانی آشنا ساخت که در دستگاه اینان نیز با آلات موسیقی آشنا شد و چنگ را به خوبی یاد گرفت و با بربط آشنایی کامل یافت و سرانجام توسط فردی به نام”بختیار” با دربار بخارا آشنا شد و به واسطه ی هنرهای چندگانه ای که می دانست امیران آل سامان را مجذوب خود نمود. در این بین نصرابن احمد سامانی، امیر خوش ذوق این سلسله ی سامانی که امیری شاعر دوست و ادب پرور بود، وی را گرامی داشت و او را سرور شاعران دستگاه سامانیان کرد. گفته شده که هدایایی که امیر نصرابن احمد و دیگر امرای سامانی به رودکی می دادند آنقدر فزونی گرفت که پس از مدتی، رودکی از جمله ثروتمندان شهر بخارا شد و در بین عامه ی مردم نیز، از جایگاه ویژه ای برخوردار شد. در برخی از نوشته ها آمده است که در دوران جوانی و میانسالی رودکی، وضع مادی او بسیار خوب بوده است، به طوری که ۲۰۰ غلام و کنیز داشت و این نشان دهنده ی عزت و مکنت شاعر بخارا در آن دوران می باشد. اما خوشی و لذت رودکی در ایام جوانی اوست. ولی در پیری معلوم نیست که به چه دلیل در پیری از همه چیز گلایه کرده است. شاید اموالش را به یغما برده باشند، شاید مورد غضب دستگاه سامانی قرار گرفته باشد و یا شاید علتش غروب و افول سامانیان باشد! تاریخ نگاران معتقدند که در سال های پایانی عمر رودکی بود که سرانجام نکبت کشتار باطنیان توسط امیر سامانی، گریبان حکومت را گرفت و بخارا دستخوش انقلابات درونی شد.
داستان بوی جوی مولیان:
در یکی از سفرهای امیر،که رودکی نیز با او همراه بود، منطقه ای خوش آب و هوا نظر امیر را جلب کرد و امیر فرمان داد که در آن منطقه خیمه و خرگاه بر پا کنند و چون که در آن مکان، به امیر خوش گذشت، اقامت امیر در آن جا طولانی شد و بزرگان هم رکاب امیر را یارای یادآوری لزوم مراجعت به بخارا نبود.پ س دست به دامان رودکی شدند تا در شعری امیر را متوجه بخارا کند. رودکی شعر بوی جوی مولیان را فی البداهه و با نواختن چنگ به سمع امیر رساند. امیر را آن چنان شوق دیدار بخارا دست داد که گویند بدون پای پوش پا بر رکاب گذاشت و تا بخارا تاخت و آن شعر چنین بود:
اشعار رودکی سمرقندی
بوی جوی مولیان آید همی یادِ یارِ مهربان آید همی
ریگ آموی و درشتی راه او زیر پایم پرنیان آید همی
آب جیحون از نشاط روی دوست خنگ ما را تا میان آید همی
ای بخارا شاد باش و دیر زی میر سوی تو شادمان آید همی
میر،ماه است و بخارا آسمان ماه سوی آسمان آید همی
میر،سرو است و بخارا بوستان سرو سوی بوستان آید همی
آفرین و مدح و سود آید همی گر به گنج اندر زیان آید همی
بینایی یا نابینایی رودکی:
آن چه در زندگی شاعر حائز اهمیت است وضعیت بینایی اوست که بسیاری معتقدند که رودکی کور مادرزاد بوده است که این مطلب نمی تواند صحت داشته باشد زیرا که در اشعار این پدر شعر فارسی آن چنان طبیعت وصف شده و رنگ های مختلف به تفکیک آورده شده که از کسانی که چشم داشته باشند هم بعید است، چه برسد به یک شخص نابینا. اما در این که رودکی در اواخر عمر خود نابینا شده شکی نیست. زیرا خود شاعر نیز در پیری به نابینایی خود اشاره کرده است. ولی اشعار دیگری دارد که دلالت بر بینایی او در جوانی دارد.
دیوان رودکی سمرقندی:
درباره ی شمار ابیات رودکی اختلاف است، ولی همین قدر یقین داریم که تعداد ابیاتش بسیار زیاد بوده است. در اینجا به آوردن نظر شاعران و نویسندگان گوناگون در مورد ابیات رودکی اکتفا می کنیم:
۱-رشیدی سمرقندی، شاعر قرن ششم هجری در اثر خود “سعد نامه” درباره ی شمار اشعار رودکی اینگونه شعری سروده است:
گر سری باید به عالم کس به نیکو شاعری رودکی را بر سر آن شاعران زبد سری
شعر او را بر شمردم:سیزده ره صد هزار هم فزون آید اگر چونان که باید بشمری
منظور از سیزده ره صد هزار، می شود هزار هزار، یعنی یک میلیون بیت و سیصد هزار بیت. برخی معتقدند که منظور رشیدی سمرقندی این بوده که اشعار رودکی را ۱۳ بار شمارش کرده، که امری دور از ذهن است!
۲-“جامی”در کتاب بهارستان،مولف کتاب “هفت اقلیم”،هم چنین نجاتی و منینی در کتاب “شرح منینی”،شمار ابیات رودکی را یک میلیون و سیصد بیت_هزار هزار و سه صد بیت_دانسته اند.
مولفان کتاب هایی چون:”زینت المجالس”،”حبیب السیر”شمار ابیات رودکی را یک میلیون و سیصد و بیست بیت_هزار هزار و سه صد و بیست بیت_دانسته اند.
مولف کتاب “مفتاح التواریخ”،شمار ابیات رودکی را هزار هزار و سه صد و بیست بیت_یک میلیون و سیصد و بیست بیت_دانسته است.
در پایان نیز مولف کتاب”ریحانه الادب”شمار ابیات رودکی را یک میلیون و سیصد هزار بیت دانسته است.
پس با توجه به متن این کتب، شمار ابیات رودکی بیش از یک میلیون بیت بوده است. اما امروزه از دیوان کبیر رودکی تنها ۱۰۰۲ بیت به دست ما رسیده است. این تعداد بیت به گونه ی زیر است:
۱-از قصاید و مقطعات:۵۲۷ بیت
۲-از رباعیات:۷۶ بیت
۳-از ابیات پراکنده_شامل قصاید و مقطعات و غزلیات و غیره_:۱۷۷ بیت
۴-از مثنویات:۲۲۲ بیت
آثار رودکی سمرقندی:(مثنوی های رودکی)
در مجموع می توان گفت که رودکی هشت مثنوی داشته که ما به شکل خلاصه آن ها را معرفی می کنیم:
۱-مثنوی کلیله و دمنه: حمدالله مستوفی در کتاب “تاریخ گزیده”، آورده که کلیله و دمنه از منشات رودکی است. رودکی این مجموعه ی شعر را به امیر نصر بن نوح سامانی تقدیم می کند و حاصل آن نیز نزدیک به صد هزار درم زر سرخ است که امیر و اطرافیان به پاس تلاشش به وی هدیه می دهند.
۲-مثنوی سندباد نامه: پاول هرن_شرق شناس آلمانی، معتقد است که هشت بیت از اشعار برجای مانده از رودکی سمرقندی، مربوط به مثنوی سندباد نامه است.
۳-مثنوی مطوی موقوف از بحر سریع، به این وزن: مفتعلن مفتعلن فاعلن. از این مثنوی فقط سه بیت باقی مانده است.
۴-مثنوی مسدس اخرب مقبوض محذوف از بحر هزج،به این وزن: مفعول مفاعلن فعولن. از این مثنوی تنها سه بیت باقی مانده است.
۵-مثنوی مسدس محذوف از بحر مضارع، به این وزن: مفاعیل فاعلات فعولن.از این مثنوی نیز تنها سه بیت باقی مانده است.
۶-مثنوی اصلم مسبغ از بحر خفیف، به این وزن: فاعلاتن مفاعلن فع لن.از این مثنوی بیست و هشت بیت باقی مانده است.
۷-مثنوی مثمن مقصور از بحر متقارب. به این وزن: فعولن فعولن فعول.از این مثنوی چهل و سه بیت مانده است.
۸-مثثنوی مسدس مقصور از بحر هزج، به این وزن: مفاعیلن مفاعیلن مفاعیل.از این مثنوی سیزده بیت در دست است.
در باره ی سالمرگ رودکی نیز گفته ها فراوان است ، سعید نفیسی گفته ی “سمعانی ” را در کتاب ” الانساب ” از دیگر گفته ها درست تر می داند . بنا بر نوشته ی سمعانی ، رودکی در سال ۳۲۹ هجری قمری در ” رودک ” در گذشته بوده است .
